Online omgangsvormen

Op sociale media communiceren we snel en massaal. Zorgvuldigheid, privacy en even tot tien tellen schieten er daardoor vaak bij in. Het is inmiddels geen taboe meer dat we schokkende beelden, kwetsende teksten of privacygevoelige informatie delen. Hoe kun je online omgangsvormen verbeteren? Ga erover in gesprek met deze tips:

Wat is jouw rol als maker en deler?

Ga met elkaar in gesprek over hoe we op een respectvolle manier media kunnen maken en delen:

• Wie bepaalt wat er over een ander online mag worden gezet?
• Wat deel je wel, wat niet?
• En waarom (niet)? Welke redenen heb je bij het (niet) plaatsen of delen van content?
• Wat is het effect van wat jij online plaatst of deelt? Hoe komt het over op een ander?
• Mag je ongevraagd foto’s van anderen op Facebook of Instagram zetten? Of moet je eerst toestemming vragen?
• Kun je op internet feedback geven in gewone bewoordingen?

Wat kun je als sociale media-beheerder doen om het gesprek respectvol te laten verlopen? Bekijk de tips in het kader van de Week van de Mediawijsheid 2023: #hierniet

Discussievragen over online gedrag en respect

Door in discussie te gaan, stimuleer je actief nadenken en reflecteren op het eigen online gedrag, en of dat voldoende respectvol is. Gebruik deze stellingen om voor te leggen:

• Ik ben een mediamaker
• Ik tel tot tien voordat ik reageer op sociale media
• Iedereen mag ongevraagd foto’s en filmpjes van mij op Instagram plaatsen
• Als ik denk dat een berichtje niet klopt, check ik het voordat ik het deel of erop reageer
• Ik vind dat ik alle muziek, films en plaatjes mag gebruiken die ik online kan vinden
• Als ik een kwetsend filmpje doorstuur, ben ik medeverantwoordelijk voor de gevolgen

Handige materialen om mee aan de slag te gaan

• Eerste hulp bij online haat helpt je te bepalen hoe serieus een haatbericht precies is en heeft je manieren om jezelf te beschermen en actie te ondernemen
• Gebruik deze 7 tips om prosociaal gedrag te stimuleren
• In de online training #DatMeenJeNiet leer je over de verschillende vormen van online discriminatie en hoe je hiermee omgaat
• Gebruik deze 10 tips om in te grijpen bij online discriminatie
• Bekijk het overzicht van lesmaterialen over online omgangsvormen, zoals online pesten en shame sexting
• Een overzicht van vormen van kwetsend gedrag op internet
• En deze tips in het kader van de Week van de Mediawijsheid om zelf in actie te komen bij kwetsend gedrag

Jongeren besteden steeds meer tijd op Instagram, Snapchat en WhatsApp. Wat betekent dat voor hun welzijn? Kan sociale mediagebruik leiden tot sociale isolatie of een negatief zelfbeeld? Bitescience dook voor Mediawijsheid.nl in het wetenschappelijke onderzoek en dat laat een genuanceerd beeld zien.

Als je sociale media gebruikt kan dat zowel positieve als negatieve effecten hebben:

+ Aan de ene kant kan sociale mediagebruik het sociale leven en de sociale vaardigheden van jongeren juist verrijken. Vriendschapsbanden en gevoelens van empathie worden versterkt.

– Aan de andere kant kan sociale mediagebruik zorgen voor een negatief zelfbeeld, eenzaamheid en stress op school en werk.

Toch blijken de effecten van sociale mediagebruik erg klein. Sociale media werken bovendien voor iedere jongere anders. Jongens merken bijvoorbeeld iets meer van de positieve effecten, terwijl meisjes meer last hebben van de negatieve effecten.

De invloed van sociale media op je welzijn hangt ook af van hoeveel je ze gebruikt. Jongeren die relatief veel tijd besteden aan sociale media, zijn over het algemeen iets minder tevreden met hun leven. Maar jongeren die minder dan 2 uur per dag besteden aan sociale media, lijken juist meer te profiteren van de positieve kanten.

Bitescience adviseert om rekening te houden met mogelijke effecten. Help jongeren bijvoorbeeld de positieve kansen van sociale media te benutten. En leer hen om zich te wapenen tegen de mogelijke risico’s. De tips in het dossier Sociale media helpen je daarbij.

Ook is het belangrijk om extra aandacht te geven aan jongeren die al relatief veel moeite hebben met hun zelfbeeld of het leggen van sociale contacten.

» Meer weten? Lees de Bitefile over sociale media en welzijn

Ook online worden mensen gediscrimineerd. Iemand wordt anders behandeld, achtergesteld of uitgesloten op basis van kenmerken zoals huidskleur, beperking, geslacht of leeftijd. Zie je op internet een agressief, gewelddadig of beledigend bericht dat haat oproept tegen een persoon of een groep die in de minderheid is? Dan kan het lastig zijn om hierop te reageren. Hoe kom je toch voor jezelf of anderen op?

10 tips om in te grijpen bij online discriminatie

Stel, je ziet op sociale media een discriminerende opmerking, gericht tegen jou of een ander. Hoe kun je ingrijpen? Movisie stelde deze tips op:

1. Check eerst het account van de persoon die een discriminerende post heeft geplaatst
   Zo kun je achterhalen of het niet een nepaccount of ‘troll’ is. Bekijk o.a. de profielfoto en check wat voor soort berichten iemand plaatst, wanneer en hoe vaak.

2. Grijp samen in
   Spreek je als groep (collega’s, scholieren of studenten, vrienden) uit tegen haatdragende berichten. Uit onderzoek blijkt dat online counterspeech vanuit een groep kan zorgen dat haatdragende gesprekken veranderen in meer neutrale of zelfs positieve gesprekken.

3. Focus je op je doel
   Denk na over wat je wilt bereiken met jouw reactie of post.

4. Zachte of harde confrontatie
   Denk na over de manier waarop je het gesprek aan wilt gaan. Bij een zachte confrontatie ga je op een positievere en respectvolle manier het gesprek aan. Bij een harde confrontatie confronteer je iemand ermee dat hij of zij discriminerend bezig is op een meer negatieve en directe manier. Vragen nodigen meer uit tot zelfreflectie terwijl men bij statements sneller geneigd is om te reageren met tegenargumenten.

5. Deel gevoelens en ervaringen
   Daders staan namelijk vaak niet stil bij wat hun gedrag veroorzaakt bij slachtoffers. Vooral online blijven de gevolgen van racisme onzichtbaar van daders doordat de daders geen fysieke reactie zien bij het slachtoffer. Ook kan het helpen om aan de dader te vragen om zich in te leven in het slachtoffer.

6. Benadruk overeenkomsten
   Het kan ook effectief zijn om overeenkomsten tussen degene die een discriminerende opmerking maakt en jezelf te benadrukken.

7. Spreek de dader aan op positieve waarden, normen en eigenschappen
   Ook mensen die openlijk discrimineren, hebben vaak normen en waarden die ervan uitgaan dat je anderen gelijk en respectvol moet behandelen. Het is aan te raden om deze normen en waarden ‘te activeren’ bij de dader.
   Een voorbeeld is: ‘Ik ben verbaasd dat je dat zegt/doet, aangezien ik dacht dat jij gelijkwaardigheid belangrijk vindt.’

8. Neem jezelf in bescherming
   Dat ingrijpen effectief kan zijn, betekent niet dat het in elke situatie slim is om met mensen in discussie te gaan. Soms kun je namelijk aan een bepaalde reactie al zien dat iemand eigenlijk een ‘trol’ is en probeert mensen uit de tent te lokken. Wanneer dit het geval is of wanneer iemand een extreem andere mening heeft dan jij, heeft het weinig zin om eindeloos in discussie te gaan.

9. Bepaal wie het beste kan reageren
   Denk na over wie het beste kan reageren op een discriminerend bericht. Wanneer je online een discriminerende uiting tegenkomt die je als kwetsend ervaart, kan het soms lastig zijn om hier zelf op een effectieve manier op te reageren. Zeker als je vanuit een persoonlijk account reageert, moet je eigen veiligheid altijd voorop staan. Soms  kan het goed zijn om anderen, zoals je vrienden of je volgers, te vragen om namens jou hierop te reageren.

10. Meld online discriminatie
    Zie je een discriminerende uiting op sociale media? Maak hier dan een melding van zodat deze discriminerende uiting kan worden verwijderd. Je kunt dit melden bij de website of platform zelf of bij het Meldpunt Internet Discriminatie (MiND).

Lees ook dit artikel van Movisie

Wat werkt juist niet als je in wilt grijpen?

Movisie geeft ook tips over wat je beter niet kunt doen:

• Negatief bericht delen of ‘upvoten’ door het bericht negatieve likes te geven. Zo geef je het bericht meer aandacht en verschijnt het dus op meer tijdlijnen.
• Reageren op oude berichten. Dit kan ervoor zorgen dat je een gesprek opnieuw aanwakker en dat mensen die het niet gezien hadden dit alsnog te zien krijgen. Timing is daarom alles. Oftewel: reageer direct, hierdoor zet je een sociale norm neer dat discriminatie niet oké is.
• Herhaling van stereotypen, óók als je ze daarna weer onderuit haalt.
• Te veel aandacht geven aan de extreme geluiden.
• Reageren op een ‘trol’ of op nepaccount.
• (Eindeloos) in discussie gaan

» In de online training #DatMeenJeNiet leer je over de verschillende vormen van discriminatie en hoe je hiermee omgaat

» Bekijk ook de tips voor het stimuleren van prosociaal gedrag
» En deze tips om zelf in actie te komen bij kwetsend gedrag

Tegenwoordig zijn online trollen of gemene berichten niet meer weg te denken van (sociale) media. Hoe kun je juist positief en online prosociaal gedrag stimuleren?

Wat is prosociaal gedrag?

Prosociaal gedrag is dat wat je doet om anderen te helpen of zich beter te laten voelen. Dit gebeurt in het echte leven en online. Denk bijvoorbeeld aan online iemand opvrolijken of troosten, reageren op berichten waarin mensen om hulp vragen, geld doneren of een petitie ondertekenen.

Bitescience heeft op basis van wetenschappelijk onderzoek verschillende manieren op een rijtje gezet om online prosociaal gedrag aan te moedigen:

1. Geef het goede voorbeeld. Wanneer je iemand ziet die iets aardigs doet voor een ander, zoals iemand troosten, werkt dat aanstekelijk. Rolmodellen (zoals leraren, ouders of influencers) hebben dus veel invloed.
2. Geef positieve feedback. Doet iemand iets aardigs voor een ander? Laat het weten! Bijvoorbeeld met een reactie op Instagram of een offline compliment
3. Bied sociale steun. Online of offline steun kan veel voor een ander betekenen. Als je je online gesteund voelt, gedraag je je ook prosocialer naar anderen toe
4. Train mindfulness. Mindfulness is de vaardigheid om bewust aanwezig te zijn in het hier en nu zonder te oordelen. Dat zorgt ervoor dat je eerder anderen wilt helpen en dat je online berichten beter kan begrijpen.
5. Creëer verantwoordelijkheidsgevoel. Als je iemand verantwoordelijk maakt voor het eigen gedrag, zal diegene minder snel meedoen met het slechte gedrag van anderen
6. Versterk het zelfvertrouwen in online en offline sociale vaardigheden. Als je je offline zelfverzekerd voelt, zal je dat online ook sneller zijn
7. Kijk en luister naar betekenisvolle media, zoals inspirerende films of podcasts. Daardoor voel je je meer verbonden en kun je meer met anderen meeleven. Lees meer over wat betekenisvolle media zijn.

Meer informatie:

» Bitefile: 7 tips om online sociaal gedrag te stimuleren
» Kijkwijzer over sociaal gedrag tijdens het gamen: 5 tips voor samen sociaal online
» Lesmateriaal over online omgangsvormen: dossier lesmateriaal

Op sociale media kunnen we vrijwel alles zeggen en delen. We geven elkaar complimenten en likes, maar net zo vaak delen we boze en kwetsende berichten. Om aandacht te besteden aan een socialere online wereld, is het goed om te weten welke vormen van kwetsend gedrag er zijn. Een paar vormen toegelicht:

Haatberichten & bedreiging

Iemand kan haatberichten sturen om onwaarheden te verspreiden, om de mening van anderen te beïnvloeden, om onrust te veroorzaken of om boosheid over een onderwerp kenbaar te maken. Soms gaat het zo ver, dat mensen bedreigd worden. Bijvoorbeeld met geweld of chantage. Dreigberichten worden door de politie erg serieus genomen.

» Lees meer over dreig- en haatberichten en hoe je ermee omgaat

Doxing

Doxing, waarschijnlijk heb je dit woord wel eens voorbij zien komen. Vaak gaat het over politici, journalisten op opiniemakers die ‘gedoxt’ worden. Doxing betekent dat iemand met kwade bedoelingen persoonlijke informatie van een ander deelt. De dader wil zijn doelwit bijvoorbeeld angst aanjagen het privéadres van iemand bekend te maken: “Ik weet waar je woont, dus pas op je woorden”.

» Lees meer over doxing en hoe je het voorkomt

Online pesten

Online pesten, cyberpesten, digitaal pesten: het zijn allemaal woorden die we gebruiken voor pestgedrag via sociale media. Hiervan spreken we wanneer iemand herhaaldelijk, opzettelijk schadelijke inhoud naar of over een slachtoffer verstuurt of deelt. Beschermd door anonimiteit gaat cyberpesten veel verder dan andere vormen van pesten.

» Lees meer over online pesten en hoe je ermee omgaat

Shaming en exposing

Online shaming is een vorm van public shaming waarbij mensen online worden vernederd, bijvoorbeeld op sociale media. Sommige slachtoffers hebben hier nog jaren last van.

Een onderdeel van online shaming is het zogenaamde shame sexting. Shame sexting ontstaat als een van de twee partijen seksueel getinte beelden met anderen deelt, met het doel om de ander te kwetsen. Dat heet ook wel ‘exposing’: beelden worden ongevraagd verspreid op internet. Het slachtoffer wordt veroordeeld om het maken van de beelden.

» Lees meer over shame sexting

Trollen

Een internettrol probeert online onrust te stoken en ruzie, discussies of emotionele reacties uit te lokken bij anderen. Dat kan bijvoorbeeld door te beledigen of schokkende meningen of beelden te delen. Veel trollen doen dit uit verveling en voor de lol. Maar het kan ook zijn om opzettelijk het publieke debat te beïnvloeden.

» Lees meer over trollen op Stoppestennu.nl

Online discriminatie & hatespeech

Ook op internet vindt discriminatie plaats. Dat betekent dat mensen anders worden behandeld, worden achtergesteld of uitgesloten op basis van (persoonlijke) kenmerken. Bijvoorbeeld je huidskleur, beperking, geslacht of leeftijd.

Een vorm van discriminerend gedrag is hatespeech, of haatspraak. Iemand plaatst haatdragende opmerkingen of roept haat op tegen een groep die in de minderheid is. Hierbij gebruikt diegene agressieve, gewelddadige of beledigende taal, die is gericht op een specifieke groep mensen met een gedeelde eigenschap. Denk aan dezelfde huidskleur, etniciteit of politieke voorkeur.

» In de online training #DatMeenJeNiet leer je over de verschillende vormen van discriminatie en hoe je hiermee omgaat

Cancelen

Cancelen is een manier om iemand te boycotten of uit te sluiten. Het is een vorm van een publieke schandpaal, waarbij een persoon of bedrijf dat iets onwenselijks heeft gedaan terecht wordt gewezen. Cancelen gebeurt bijvoorbeeld wanneer iemand een controversiële uitspraak heeft gedaan. Op sociale media wordt dan opgeroepen om diegene te cancelen. Omdat dit vaak gebeurt wordt er ook wel gesproken over cancelcultuur.

Cancelen is te zien als een vorm van kwetsend gedrag, wanneer iemand onterecht wordt gecanceld of wanneer de gevolgen buitenproportioneel groot zijn. Het kan ook gezien worden als een positieve manier van sociale controle, waarbij mensen (met macht) worden aangesproken op ongewenst gedrag.

» Bekijk ook de tips voor het stimuleren van prosociaal gedrag
» En deze tips om zelf in actie te komen bij kwetsend gedrag

Een mediacoach bedenkt en organiseert activiteiten om de mediawijsheid van kinderen, jongeren, ouders, senioren, leerkrachten en directies te verbeteren.

Een mediacoach is gecertificeerd op het gebied van mediawijsheid.

Sextortion is afpersing met een seksueel getinte foto (of video). De afperser wil geld of meer pikante foto’s. Vaak zijn de foto’s gestolen via sociale media, e-mails, door het overnemen van webcams of door apparatuur te stelen.

Sextortion is niet hetzelfde als grooming of sexting, hoewel het vaak samengaat. Voor meer hulp kan je terecht bij Slachtofferhulp Nederland.