Sociale media zijn heel leuk. Maar hoe ga je online met elkaar om?
Welke verantwoordelijkheid heb je daar zelf in? Waar liggen de grenzen van online gedrag? Wat deel je wel, wat niet en waarom (niet)? Hoe praat je met je kind over grensoverschrijdend gedrag op internet en op sociale media?
Wat zijn online omgangsvormen?
Online omgangsvormen noemen we ook wel netiquette. Het zijn ongeschreven regels over hoe je je moet gedragen op internet.
Waarom zijn online omgangsvormen belangrijk?
We communiceren snel en massaal. Dan schieten zorgvuldigheid, privacy en even tot tien tellen er vaak bij in. In de jacht op likes vormt het delen van schokkende beelden, kwetsende teksten of privacygevoelige informatie al lang geen taboe meer.
Maar media kunnen leuk, uitdagend en leerzaam zijn. Een mediawijs kind gebruikt media bewust om zichzelf te ontwikkelen (of vermaken) zonder daarbij een ander te schaden.
Waar ligt jouw verantwoordelijkheid?
Tegenwoordig is iedereen mediamaker. Ook jij. Ook kinderen. Iedereen met een smartphone kan een filmpje op internet zetten en een ‘scoop’ hebben.
Met elke blog, tweet of like maak je iets. Als je bijvoorbeeld gruwelijke beelden deelt, ben jij dan ook verantwoordelijk? Je hebt het artikel niet geschreven, en ook de video of foto niet gemaakt. Maar toch publiceer je een verhaal, een reactie of een update, simpelweg door te klikken. Wat is je eigen verantwoordelijkheid hierin?
Wanneer iets viral gaat, wordt het online plotseling heel veel gedeeld. Er kan groepsdruk ontstaan, bijvoorbeeld bij een gevaarlijke challenge. Steeds meer mensen delen het, waardoor de druk om de challenge óók te delen of er zelf aan mee te doen, toeneemt. Wat is hierin jouw eigen rol?
Ga met elkaar in gesprek over hoe we op een respectvolle manier media kunnen maken en delen:
- Wie bepaalt wat er over een ander online mag worden gezet?
- Wat deel je wel, wat niet?
- En waarom (niet)? Welke beweegredenen heb je bij het (niet) plaatsen of delen van content?
- Wat is het effect van wat jij online plaatst of deelt? Hoe komt het over op een ander?
- Mag je ongevraagd foto’s van anderen op Facebook of Instagram zetten? Of moet je eerst toestemming vragen?
- Kun je op internet feedback geven in gewone bewoordingen?
Het is soms lastig te beoordelen welke online content echt niet door de beugel kan. Soms gaat het om een grap, soms is er sprake van serieuze bedreiging of haatspraak. Sociale mediaplatforms zoals Facebook stellen hierover hun eigen richtlijnen op. Benieuwd hoe jij het zou doen als Facebook-moderator? Test het met deze tool van de NOS.
Praten over online omgangsvormen in de klas
Door met leerlingen in discussie te gaan, laat je ze actief nadenken en reflecteren op hun eigen online gedrag, en of dat voldoende respectvol is. Tijdens de Week van de Mediawijsheid 2015 formuleerde Mediawijzer.net 8 stellingen om aan de klas voor te leggen:
- Ik ben een mediamaker
- Ik tel tot 10 voordat ik reageer op sociale media
- Iedereen mag ongevraagd foto’s en filmpjes van mij op Instagram plaatsen
- Als ik denk dat een berichtje niet klopt, check ik het voordat ik het deel of erop reageer
- Bloggers en vloggers moeten het duidelijk aangeven als ze ergens reclame voor maken
- Ik vind dat ik alle muziek, films en plaatjes mag gebruiken die ik online kan vinden
- Als ik een kwetsend filmpje doorstuur, ben ik medeverantwoordelijk voor de gevolgen
- Ik vind het oké als gamebouwers spelletjes expres verslavend maken
De gratis les WhatsHappy daagt leerlingen uit om – met elkaar – afspraken te maken over fatsoenlijke online omgangsvormen. De les richt zich specifiek op WhatsApp maar kan in een klassikale discussie breder worden getrokken. Zo is WhatsHappy ook geschikt voor chats, fora, apps en websites.
WhatsHappy is bedoeld voor de bovenbouw van de basisschool en de onderbouw van de middelbare school.
» Download de les WhatsHappy
» Download de WhatsHappy poster
Kinderen omarmen massaal Instagram en gebruiken het ook om met elkaar te chatten. Helaas gaat het soms ook mis met kwetsende opmerkingen onder foto’s.
Kinderen maken ook gebruik van apps waar je anoniem feedback kan geven op elkaars foto’s, zoals de app Sayat.me. De app kan worden gekoppeld aan je Instagram-account. Soms krijgen kinderen hier ook haat-comments. Met de gratis les Instagrap maak je het gedrag op Instagram bespreekbaar en houd je het gezellig op Instagram en andere sociale media. Bekijk ook het item op het NOS Jeugdjournaal over de app Sayat.me.
Wil je in gesprek over (cyber)pesten? It’s up to you is een interactieve film die jongeren helpt om bewuster te worden van hun rol in dat groepsproces. Aansluitend kun je je klas een gezamenlijke gedragscode tegen (cyber)pesten laten opstellen. Voor docenten is een handleiding beschikbaar.
De NTR bewerkte een aflevering van de TV-serie Medialogica over bultrug Johannes tot een filmpje van 8 minuten voor in de klas. Het filmpje is heel geschikt om met leerlingen in discussie te gaan over hoe sociale media invloed hebben op de manier waarop mensen oordelen.
Veelgestelde vragen
Digitaal burgerschap betekent dat leerlingen bewust en verantwoord met sociale media leren omgaan. Ook bij het gebruik van internet, mobiele telefoon en andere media dienen zij een goede, verantwoordelijke burger te zijn.
Een mediacoach bedenkt en organiseert activiteiten om de mediawijsheid van kinderen, jongeren, ouders, senioren, leerkrachten en directies te verbeteren.
Een mediacoach is gecertificeerd op het gebied van mediawijsheid.
Bekende voorbeelden van sociale media zijn:
- Google+
- Skype
Vooral platformen waarbij foto’s en filmpjes worden gedeeld, groeien snel in populariteit:
- YouTube
- Snapchat
- Tinder
Cijfergooien is het fenomeen waarbij kinderen en jongeren hun selfies laten beoordelen (met een rapportcijfer) door leeftijdsgenoten. Geen probleem zolang ze er zelf om vragen (bv. via #cijfervragen of @cijfervragen) en/of ze elkaar hoge cijfers geven. Maar de rapportcijfers worden regelmatig ongevraagd uitgedeeld en/of er worden lage cijfers uitgedeeld. Dat resulteert in pesten, uitschelden en buitensluiten.
Mijn kind online geeft enkele tips om in gesprek te gaan met je klas en/of kind.
Rechtenvrij beeldmateriaal bestaat eigenlijk niet. Meestal bedoelen we beeldmateriaal waarvoor de maker bij voorbaat toestemming heeft gegeven voor gebruik. Bij Creative commons (CC) geeft de auteur bij voorbaat toestemming om zijn werk (digitaal) te gebruiken, delen en/of bewerken. Er zijn wel voorwaarden aan verbonden, die worden aangegeven met een code. Hier vind je uitleg over Creative Commons en de verschillende codes/licenties.
Zoek je materiaal met een met een CC-licentie? Zoek eens via YouTube, Flickr, Photopin en met ‘Google geavanceerd zoeken’. Ook op de website commons.wikimedia.org vind je foto’s die je gratis mag gebruiken.
Ook op www.thecontentmap.nl vind je legale foto’s, films, e-boeken en games.
Op bangalijsten worden de namen van meisjes genoemd die bepaalde seksuele handelingen verrichten. In sommige gevallen worden ze genoemd met naam, achternaam en linkjes naar hun Twitter- of Facebookaccount.
Sextortion is afpersing met een seksueel getinte foto (of video). De afperser wil geld of meer pikante foto’s. Vaak zijn de foto’s gestolen via sociale media, e-mails, door het overnemen van webcams of door apparatuur te stelen.
Sextortion is niet hetzelfde als grooming of sexting, hoewel het vaak samengaat. Voor meer hulp kun je terecht bij de instanties hieronder.
Meer weten?
Wil je meer weten over online omgangsvormen? Deze organisaties houden zich ermee bezig:
