Sociale media zijn heel leuk. Maar hoe ga je online met elkaar om?
Welke verantwoordelijkheid heb je daar zelf in? Waar liggen de grenzen van online gedrag? Wat deel je wel, wat niet en waarom (niet)? En hoe praat je met kinderen over grensoverschrijdend gedrag op internet en op sociale media?
In het programma Make Holland Great Again van BNNVARA is een actie opgezet tegen online haat: Zie jij een haatbericht op internet? 
Laat horen dat je dat niet oké vindt, met deze emoji
Wat zijn online omgangsvormen?
Online omgangsvormen noemen we ook wel netiquette. Het zijn ongeschreven regels over hoe je je moet gedragen op internet.
Waarom zijn online omgangsvormen belangrijk?
We communiceren snel en massaal. Dan schieten zorgvuldigheid, privacy en even tot tien tellen er vaak bij in. In de jacht op likes vormt het delen van schokkende beelden, kwetsende teksten of privacygevoelige informatie al lang geen taboe meer.
Maar media kunnen leuk, uitdagend en leerzaam zijn. Een mediawijs persoon gebruikt media bewust om zichzelf te ontwikkelen (of vermaken) zonder daarbij een ander te schaden.
Waar ligt jouw verantwoordelijkheid?
Tegenwoordig is iedereen mediamaker. Ook jij. Ook kinderen. Iedereen met een smartphone kan een filmpje op internet zetten en een ‘scoop’ hebben.
Met elke post, tweet of like maak je iets. Als je bijvoorbeeld gruwelijke beelden deelt, ben jij dan ook verantwoordelijk? Je hebt het artikel niet geschreven, en ook de video of foto niet gemaakt. Maar toch publiceer je een verhaal, een reactie of een update simpelweg door te klikken. Wat is je eigen verantwoordelijkheid hierin?
Wanneer iets viral gaat, wordt het online plotseling heel veel gedeeld. Er kan groepsdruk ontstaan, bijvoorbeeld bij een gevaarlijke challenge. Steeds meer mensen delen het, waardoor de druk om de challenge óók te delen of er zelf aan mee te doen, toeneemt. Wat is hierin jouw eigen rol?
Ga met elkaar in gesprek over hoe we op een respectvolle manier media kunnen maken en delen:
- Wie bepaalt wat er over een ander online mag worden gezet?
- Wat deel je wel, wat niet?
- En waarom (niet)? Welke redenen heb je bij het (niet) plaatsen of delen van content?
- Wat is het effect van wat jij online plaatst of deelt? Hoe komt het over op een ander?
- Mag je ongevraagd foto’s van anderen op Facebook of Instagram zetten? Of moet je eerst toestemming vragen?
- Kun je op internet feedback geven in gewone bewoordingen?
Het is soms lastig te beoordelen welke online content echt niet door de beugel kan. Soms gaat het om een grap, soms is er sprake van serieuze bedreiging of haatspraak. Sociale mediaplatforms zoals Facebook stellen hierover hun eigen richtlijnen op. Benieuwd hoe jij het zou doen als Facebook-moderator? Test het met deze tool van de NOS.
In het dossier Dreigtweets en haatberichten ontdek je wat jij kunt doen tegen online haat
Praten over online omgangsvormen in de klas
Door met leerlingen in discussie te gaan, laat je ze actief nadenken en reflecteren op hun eigen online gedrag, en of dat voldoende respectvol is. Tijdens de Week van de Mediawijsheid 2015 formuleerde Netwerk Mediawijsheid 8 stellingen om aan de klas voor te leggen:
- Ik ben een mediamaker
- Ik tel tot 10 voordat ik reageer op sociale media
- Iedereen mag ongevraagd foto’s en filmpjes van mij op Instagram plaatsen
- Als ik denk dat een berichtje niet klopt, check ik het voordat ik het deel of erop reageer
- Bloggers en vloggers moeten het duidelijk aangeven als ze ergens reclame voor maken
- Ik vind dat ik alle muziek, films en plaatjes mag gebruiken die ik online kan vinden
- Als ik een kwetsend filmpje doorstuur, ben ik medeverantwoordelijk voor de gevolgen
- Ik vind het oké als gamebouwers spelletjes expres verslavend maken
Meer lestips over online omgangsvormen:
WhatsHappy is bedoeld voor de bovenbouw van de basisschool en de onderbouw van de middelbare school. De les is onderdeel van het Handboek Digitale Geletterdheid van Kennisnet.
Is er sprake van cyberpesten? Vind informatie en tips in het dossier Online pesten
Wat zegt de wetenschap over online met elkaar omgaan?
Bitescience verzamelt voor Mediawijsheid.nl het nieuwste en belangrijkste wetenschappelijke onderzoek naar mediawijze thema’s. Én maakt dat begrijpelijk en behapbaar.
Jongeren besteden steeds meer tijd op Instagram, Snapchat en WhatsApp. Wat betekent dat voor hun welzijn? Kan sociale mediagebruik leiden tot sociale isolatie of een negatief zelfbeeld? Wetenschappelijk onderzoek laat een genuanceerd beeld zien.
Als je sociale media gebruikt kan dat zowel positieve als negatieve effecten hebben:
+ Aan de ene kant kan sociale mediagebruik het sociale leven en de sociale vaardigheden van jongeren juist verrijken. Vriendschapsbanden en gevoelens van empathie worden versterkt.
– Aan de andere kant kan sociale mediagebruik zorgen voor een negatief zelfbeeld, eenzaamheid en stress op school en werk.
Toch blijken de effecten van sociale mediagebruik erg klein. Sociale media werken bovendien voor iedere jongere anders. Jongens merken bijvoorbeeld iets meer van de positieve effecten, terwijl meisjes meer last hebben van de negatieve effecten.
De invloed van sociale media op je welzijn hangt ook af van hoeveel je ze gebruikt. Jongeren die relatief veel tijd besteden aan sociale media, zijn over het algemeen iets minder tevreden met hun leven. Maar jongeren die minder dan 2 uur per dag besteden aan sociale media, lijken juist meer te profiteren van de positieve kanten.
Bitescience adviseert om rekening te houden met mogelijke effecten. Help jongeren bijvoorbeeld de positieve kansen van sociale media te benutten. En leer hen om zich te wapenen tegen de mogelijke risico’s. De tips in dit dossier helpen je daarbij.
Ook is het belangrijk om extra aandacht te geven aan jongeren die al relatief veel moeite hebben met hun zelfbeeld of het leggen van sociale contacten.
» Meer weten? Lees de Bitefile over sociale media en welzijn
Veelgestelde vragen
Digitaal burgerschap betekent dat leerlingen bewust en verantwoord met sociale media leren omgaan. Ook bij het gebruik van internet, mobiele telefoon en andere media dienen zij een goede, verantwoordelijke burger te zijn.
Een mediacoach bedenkt en organiseert activiteiten om de mediawijsheid van kinderen, jongeren, ouders, senioren, leerkrachten en directies te verbeteren.
Een mediacoach is gecertificeerd op het gebied van mediawijsheid.
Bekende voorbeelden van sociale media zijn:
- Skype
Vooral platformen waarbij foto’s en filmpjes worden gedeeld, groeien snel in populariteit:
- YouTube
- Snapchat
- TikTok
Rechtenvrij beeldmateriaal bestaat eigenlijk niet. Meestal bedoelen we beeldmateriaal waarvoor de maker bij voorbaat toestemming heeft gegeven voor gebruik. Bij Creative commons (CC) geeft de auteur bij voorbaat toestemming om zijn werk (digitaal) te gebruiken, delen en/of bewerken. Er zijn wel voorwaarden aan verbonden, die worden aangegeven met een code. Hier vind je uitleg over Creative Commons en de verschillende codes/licenties.
Zoek je materiaal met een met een CC-licentie? Zoek eens via YouTube, Flickr, Photopin en met ‘Google geavanceerd zoeken’. Ook op de website commons.wikimedia.org vind je foto’s die je gratis mag gebruiken.
Ook op www.thecontentmap.nl vind je legale foto’s, films, e-boeken en games.
Sextortion is afpersing met een seksueel getinte foto (of video). De afperser wil geld of meer pikante foto’s. Vaak zijn de foto’s gestolen via sociale media, e-mails, door het overnemen van webcams of door apparatuur te stelen.
Sextortion is niet hetzelfde als grooming of sexting, hoewel het vaak samengaat. Voor meer hulp kun je terecht bij de instanties hieronder.
Meer weten?
Wil je meer weten over online omgangsvormen? Deze organisaties houden zich ermee bezig:
