Op sociale media of in het nieuws kom je soms berichten tegen waarin cijfers worden genoemd. Bijvoorbeeld, ‘acht op de tien Nederlanders leest dagelijks online nieuws’. Cijfers, grafieken en percentages kunnen helpen om snel een duidelijk beeld te geven van hoe groot een ontwikkeling of probleem is. Maar cijfers kunnen ook overtuigen en misleiden. Hoe zorg je dat je kritisch blijft?
Cijfers kunnen ons helpen om gebeurtenissen beter te begrijpen. Als informatie bijvoorbeeld in een grafiek wordt weergegeven kun je als lezer snel zien waar het over gaat. Je krijgt direct een beeld van hoe groot een bepaald probleem is en hoe het over de tijd is veranderd. Cijfers kunnen dus heel handig zijn! Toch is het belangrijk om kritisch te blijven.
Hoe kunnen cijfers misleiden?
Door het gebruik van cijfers lijkt de informatie die je leest al snel betrouwbaar. Cijfers worden vaak gebruikt om een bericht overtuigender te maken. Bij het zien van cijfers denken veel mensen al snel: het zal wel kloppen. Cijfers kunnen ook emoties bij je oproepen of je aandacht trekken.
Soms worden cijfers zo gekozen of verdraaid dat ze wel kloppen, maar geen realistisch beeld meer geven van de situatie. Dit wordt framing genoemd. Dat is iets anders dan desinformatie of nepnieuws. Als de cijfers helemaal niet blijken te kloppen dan is het een vorm van desinformatie.
Ook grafieken kunnen misleidend zijn. Een grafiek lijkt in één oogopslag een beeld te geven van hoe iets in elkaar steekt. Maar opvallende resultaten zijn niet altijd wat het lijkt. Wil je weten hoe je kunt checken of een grafiek goede informatie geeft? Bekijk dan de tips in dit artikel.
Zes tips om te controleren of cijfers kloppen
Twijfel je wel eens of cijfers kloppen, en wil je weten waar je op kunt letten? Isdatechtzo.nl zet een aantal tips op een rijtje uit het boek ‘Het bestverkochte boek ooit (met deze titel): Hoe cijfers ons leiden, verleiden en misleiden’ van econometrist Sanne Blauw:
- Wie brengt het cijfer?
Bedenk of degene die de cijfers deelt hier een bepaald voordeel bij heeft. Kijk in dat geval of je een bericht van iemand anders kunt vinden dat hetzelfde zegt. - Luister naar je gevoel
Roepen de cijfers die worden genoemd emoties bij jou op? Wees dan extra kritisch. Als cijfers jouw gevoel bevestigen, geloof je ze vaak eerder. - Welke keuzes zijn er gemaakt?
Achter cijfers zitten mensen. Die mensen kiezen hoe ze iets meten. Bedenk dat die keuzes altijd invloed hebben op de uitkomsten. - Hoe zijn cijfers gemeten?
Kijk goed hoe de cijfers verzameld zijn. Geven ze wel een goed beeld van de werkelijkheid? - Hoe zit het met oorzaak/gevolg?
Soms worden onderwerpen die niets met elkaar te maken hebben aan elkaar verbonden. Stel jezelf de volgende drie vragen om dit te checken: Kan het toeval zijn? Zijn er andere zaken die meespelen? Kun je oorzaak en gevolg ook omdraaien? - Hoe worden de cijfers gepresenteerd?
Getallen of grafieken neem je snel voor waar aan, ook als ze extreem of opvallend zijn. Klopt het wel altijd met wat je denkt dat je ziet?
Waar kun je nog meer op letten?
Ook Ionica Smeets, hoogleraar wetenschapscommunicatie, deelt op isdatechtzo.nl haar tips om kritisch met cijfers om te gaan:
- Verdubbelt het aantal? Check hoe groot het aantal was
Wanneer kleine aantallen worden verdubbeld, kan het nog steeds om een klein aantal gaan. Kijk dus altijd goed welk getal wordt verdubbeld of verminderd. - Zijn de cijfers verbazingwekkend? Check wat er is gemeten
Als je cijfers met elkaar vergelijkt, lijken de resultaten soms heel extreem. Kijk dan goed wat er is gemeten en of je dat wel met elkaar kunt vergelijken. - Check of een gemiddelde weergeeft wat je wilt weten
Een gemiddelde kan handig zijn om een vergelijking te maken. Maar een gemiddelde kan de werkelijkheid ook vertekenen. Uitschieters worden daardoor minder goed zichtbaar. - Kijk je naar de cijfers, of luister je naar jouw gevoel?
Als cijfers bij jou emoties oproepen, controleer dan waar deze resultaten vandaan komen. Hoe is het gemeten? Wat is de bron?
» Wil je meer weten over hoe mediaberichten de werkelijkheid kunnen kleuren? Lees het dossier Invloed van media
» In het dossier Nepnieuws vind je meer informatie en tips om nepnieuws te herkennen
» Wil jij je informatievaardigheden verbeteren? Vind tips in dit dossier
» Op zoek naar lesmateriaal over cijfers in het nieuws? Hier vind je materiaal voor basisonderwijs, middelbaar onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs.